Aile Hekimleri Masraflara Yetişemiyor, ASM'ler Kapanıyor!

2022 yılı sonu itibariyle Türkiye genelinde 8,172 Aile Sağlığı Merkezi (ASM) bulunuyor ve bu merkezlerin tüm idari ve finansal sorumlulukları aile hekimlerinin omzunda. Her bir hekim, binlerce hastaya bakmanın yanı sıra merkezin finansal işlerini de tıpkı bir işletme yönetir gibi üstleniyor. Sağlık Bakanlığı, aile hekimlerine nüfusa dayalı maaş ödemeleri ve merkezin idamesiyle ilgili cari gider ödemeleri yaparak destek sağlıyor.

Aile hekimleri bu cari gider ödemeleriyle bir yandan bina kirasını, personel maaşlarını, faturaları, malzeme giderlerini ve bakım-tadilat masraflarını karşılarken diğer yandan hastalarına hizmet veriyor. Ancak artan maliyetler karşısında ASM'ler için ayrılan ödeneğin yetersizliği hekimler tarafından vurgulanıyor. Türk Tabipleri Birliği (TTB), %17,5'lik zamın ASM'lerin kapanma tehlikesini artırdığını belirtiyor.

TTB Aile Hekimliği Kolu verilerine göre, pamuğa %110, alkole %115, eldivene %40, ipek flastere %150 ve gazlı beze %82 oranında zam yapıldı. Ayrıca, Sağlık Bakanlığı'nın ASM'ler için yıllık %70 oranında zam yaptığı ve bazı bölgelerde bu oranın %110-120 seviyesine çıktığı da vurgulanıyor. Aile hekimleri, bu zorlu koşullarda sağlık hizmeti sunma çabalarını sürdürürken, ASM'lerin geleceğini güvence altına alma ihtiyacı her zamankinden daha büyük bir önem taşıyor.

Personel maaşına %35, ödeneğe %17,5 zam

Aile Sağlığı Merkezleri, aile hekimliği birimlerinden oluşuyor; yani bir ASM’de genellikle birden fazla hekim görev yapıyor ve merkezin masraflarını ortak karşılıyor.

İstanbul’da bir aile sağlığı merkezindeki yedi hekimden biri olan TTB Aile Hekimliği Kolu Başkanı Emrah Kırımlı, bu ay hesabına yatan 16 bin liralık cari ödemenin net 14 bin lirasını sadece faturalara, kiraya ve personel maaşlarına harcadığını söylüyor.

Yani su, peçete ya da ofis/mutfak malzemeleri gibi günlük giderlerin yanı sıra tıbbi malzemeler, yazılım güncelleme ve tıbbi yükümlülük sigortası gibi daha masraflı ihtiyaçlar için geriye sadece 2 bin lirasının kaldığını belirtiyor.

Kırımlı, “Temizlik personelimizin maaşına % 35 zam yapılırken, o maaşı ödediğimiz cari ödeneğe % 17 zam yapıldı” diyor:

“10 yıldır aynı aşı nakil kaplarını kullanıyorduk, sonunda bozuldular. Bunları yenilememiz lazım ama tanesi 3.500 TL. Bu ay cari ödenekten kalan para ise 2 bin liraydı. Cebimden mi vereceğim, yoksa bozuk aşı nakil kabını mı kullanacağım? Buradaki mevzu bu kadar kritik.”

Son altı ayda gider kalemlerinde en az % 40-50 zam gerçekleştiğini söyleyen hekimler, 6 aylık cari ödeneğe yalnızca % 17,5 zam yapılmasından şikayetçi.

Seyyanen zam mı ek ödeme mi?

TTB Aile Hekimliği Kolu Sekreteri Dr. Sibel Uyan da 5 hekimli bir aile sağlığı merkezinde çalışıyor ve bu ayki masraflarını şöyle özetliyor:

“Bu ay bana 24 bin lira cari ödenek yattı, 20 bin lirası sadece personel maaşı ve stopajına gitti. Kiraya bu ay kişi başı 5.200 lira ödedik. Geriye kalanla da temizlik malzemeleri, faturalar, teknik masraflar”

Ankara’nın merkez ilçelerindeki aile sağlığı merkezleri arasında bile ciddi fiziksel farklılıklar bulunuyor. Kirli koridorlar, eskimiş sandalyeler ve bakımsız ekipman oldukça sık karşımıza çıkıyor.

Uyan, mevcut aile hekimliği sistemindeki sorunların sağlık hizmetlerindeki standardı ortadan kaldıracak seviyede olduğunu değerlendiriyor:

“Aile sağlığı merkezlerinde standart yok. C ve D sınıfı aile sağlık merkezlerine temizlik personeli çalıştırma zorunluluğu bile getirilmiyor. Merkez bir ilçede iki ASM yan yana; biri çok kötü, diğeri ışıl ışıl.”

TTB’nin verilerine göre Türkiye’deki aile sağlığı merkezlerinin yaklaşık %30’u kamuya ait binalar değil, özel şahıslardan kiralanmış durumda.

Kırımlı, özel şahıslardan kiralanmış aile sağlı merkezlerinin kirasının yılda 3-4 kat arttığını kaydediyor. Öte yandan Sağlık Bakanlığı da ASM’lerden kira bedeli alıyor.

Kırımlı, “Sağlık Bakanlığı ASM kiralarına yılda ÜFE-TÜFE ortalaması kadar zam yapıyor. Bakanlığın İstanbul’daki kira zammı %70 oldu, ama kira sözleşmesinin yapıldığı aya bağlı olarak, ÜFE’nin çok arttığı aylarda zam oranının %100-120 olduğu yerler de oldu” diyor.

Hekimler, mevcut enflasyon ve kira krizi sebebiyle aile sağlığı merkezlerinin kamu binalarında ve kira bedeli olmadan hizmet vermesinin artık bir “zorunluluk” olduğunu belirtiyor.

ASM’ler nasıl kapanıyor?

Artan maliyetler sebebiyle şimdiye dek kaç aile sağlığı birimi ya da merkezinin kapandığına dair net bir sayı yok; fakat TTB her geçen gün daha fazla hekimin sistemden çıkmaya çabaladığını söylüyor.

Esasen aile hekimlerinin kadrosu genellikle il/ilçe sağlık müdürlükleri ya da kamu hastanelerinde; dolayısıyla sistemden kolayca çıkmalarının önünde pek bir engel bulunmuyor.

Başka bir aile sağlığı merkezine geçiş yapmak isteyen bir aile hekiminin ilk önce orada bir yılı doldurması gerekiyor, fakat sistemden tamamen çıkıp aile hekimliğini bırakmak isterse, istediği an kadrosunun bulunduğu yere dönüş yapabiliyor.

Uyan, “Herkesin kadrosu il/ilçe sağlık müdürlüklerine tahsis edildi. Bazı hekim arkadaşlar hastaneden geldiği için direkt hastaneye geçebiliyor. Kendi kadromun olduğu yerlere istediğimiz an dönebiliriz” diyor.

İl/ilçe sağlık müdürlüklerindeki kadrolarına dönseler genellikle hekimlik dışı idari işlerde çalışmaları gerekeceğini söyleyen Uyan, pek çok hekimin bu sebeple aile hekimliğinde kaldığını değerlendiriyor.

'Sistemde gözüküyor ama içinde doktoru yok'

Hekimler, ASM’lerin tamamen kapanmasa da kısmi boşalmaların olduğunu kaydediyor.

Kırımlı, “5 hekimden oluşan bir merkezde 3-4 kişi kalıyor, merkez tamamen kapanmasa da kısmen boşalıyor ve merkezin masrafları kalan kişilere yük oluyor. Tamamen terk edilenleri ise Sağlık Müdürlüğü birleştirerek çözmeye çalışıyor.”

Uyan’a göre bu durum, genellikle özel şahıslardan kiralanmış aile merkezlerinde yaşanıyor:

“Aile merkezlerinde hekim bakıyor masraflar kurtarmıyor, kamudan kiralanmış bir asm’ye geçiş yapıyor ve boş bıraktığı aile hekimliği birimine başka bir doktor gitmiyor. Emekli olanların yerine de kimse gelmiyor.”

“İstanbul’da 300 tane içinde hekimi olmayan aile hekimi birimi var. Sistemde gözüküyor ama doktoru yok. Bunlar aslında kapanmış birimlerdir, yani doktoru yok. Bu sayı özellikle son bir yılda ciddi arttı.

İstanbul’da kirayla uğraşamayıp, bütün bir merkezin kapandığı yerler var. Örneğin üç tane hekim, üçü birden boşalttı. Üç birimli bir ASM olarak sistemde gözüküyor ama içinde hiç hekim yok.”

Uyan, İzmir’de ve Bursa’da kamu binalarındaki iki asm’nin deprem riski gerekçe gösterilerek kapatıldığını ve hekimlerin kiralayacak asm yeri aradığını aktarıyor.

Ankara’da Yenimahalle Belediyesi ise ilçe sınırları içerisinde 41 tane aile sağlığı merkezi inşa ederek Ankara İl Sağlık Müdürlüğü’ne teslim etti.

Belli bir standardı yakalayan ve kamu eliyle yapıldığı için düşük bedelle hekimlere devredilen ASM’ler için Ankara Tabip Odası 2022 yılında Yenimahalle Belediye Başkanı Fethi Yaşar’a ödül verdi.

Ankara Tabip Odası Genel Sekreteri Mine Coşkun, “Doğrusu kamunun oluşturduğu ASM’lerde hasta bakmaktır. Hekimin görevi işletmeci olmak veya bir ASM’nin tüm altyapısını kurarak baştan yapmak değil, halk sağlığı ile ilgilenmek ve tedavi etmektir” diyor.

Coşkun, Ankara’da bir kamu binasında yer alan 10 yıllık bir ASM’nin, yıkılacağı gerekçesiyle boşaltıldığını ve hekimlerin bir ‘bodrum kata’ yönlendirildiğini aktarıyor:

“Ocak ayında yeni bir kira sözleşmesi yapılmış ama şimdi 'boşaltın' diyorlar. Yeni yer olarak da bir ilkokulun bodrum katına yönlendirmişler. Bodrum katında bir ASM olmaz, mümkün değil. Hukuk büromuz devreye girdi.”

Genel olarak Türkiye'de bir yılda sağlık hizmetlerine başvuru sayısı 675 milyon 652 bin oldu. Bunların 239 milyon 53 binini de aile hekimlerine başvuranlar oluşturdu.

Ayrıca kamu kurumlarında çalışan toplam 107 bin 248 hekimin 27 bini aile hekimi. Sağlık hizmetlerinin önemli bir kısmını karşılayan aile hekimleri, kamu tarafından hazırlanmış binalarda hizmet vermek istiyor.

14 Temmuz’da Meclis Plan ve Bütçe Komisyonundan geçen aile hekimliği kanunundaki değişiklik ile artık, “gerekli durumlarda, yapımı da dahil olmak üzere” aile sağlığı merkezlerinin giderleri Sağlık Bakanlığı tarafından karşılanabilecek.

Henüz bu yasanın nasıl uygulanacağının netleşmediğini söyleyen Uyan, daha çok deprem bölgesine yıkılan ya da hasar gören aile sağlığı merkezlerinin ilgili değişiklikten faydalanabileceğini düşünüyor.

Aile Hekimleri Masraflara Yetişemiyor, ASM'ler Kapanıyor!

Erzincan Valisi'nden Gece Hastane Denetim

Sağlıkta Şiddet Sürüyor: Kadın Doktora Makas ve Su Isıtıcıyla Saldırı

Şehir Hastanesi, 6 Yılda 14 Milyon Muayeneye Ulaştı

Yeşilova Devlet Hastanesi Hemşiresi Neslihan Batur Yaşamını Yitirdi

Gaziantep Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Fahriye Ekşi Hayatını Kaybetti

İstanbul'da Bezmialem Vakıf Üniversitesi Hastanesi'nde Korkutan Yangın

Boşanma Aşamasındaki Eşi Diş Hekimini Vurdu

Genç Sağlık Çalışanı, 17 Günlük Yaşam Savaşını Kaybetti

Ters Yönde İlerleyen Ambulans Kaza Yaptı

Erzincan’da 500 Yataklı Yeni Devlet Hastanesi’nde Sona Gelindi